محمد علی اسلامی ندوشن
| شناسنامه | |
| 3 شهرور سال 1303 ه.ش | تولد |
| 5 اردیبهشت سال 1401 ه.ش | درگذشت |
| کهولت سن | علت درگذشت |
| ایرانی | ملیت |
| اسلام | دین |
| شیعه | مذهب |
| تخلص: م. دیده ور | دیگر نام ها |
| دکترای حقوق | تحصیلات |
| دانشگاه تهران / سوربن فرانسه | دانشگاه |
| تدریس، شاعر، نویسنده | زمینه فعالیت |
| از دهه 40 هجری شمسی | سال های فعالیت |
| تألیفات و ترجمه های متعدد | آثار مهم |
| شیرین بیانی | همسر |
| رامین، مهران | فرزندان |
زندگی نامه
تولد
دکتر محمدعلی اسلامی نُدوشَن در سوم شهریور ۱۳۰۴ ه.ش در شهر ندوشن یزد به دنیا آمد. محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۴۵ ه.ش با شیرین بیانی، نویسنده و استاد تاریخ دانشگاه تهران، ازدواج کرد و دو فرزند پسر به نام‌های رامین و مهران دارد.درگذشت
ندوشن در ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ ه.ش به سبب کهولت سن در ۹۷ سالگی در تورنتو، کانادا درگذشت.
سمت و فعالیت ها
فعالیت های علمی
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی را نخست در مدرسه «ناصرخسرو» ندوشن، و سپس در مدرسه «خان» یزد پی‌گرفت. بعد از آن به دبستان «دینیاری» رفت و تا کلاس سوم متوسطه را در دبیرستان «ایرانشهر» یزد گذراند. در سال ۱۳۲۳ ه.ش به تهران عزیمت کرد؛ بقیه دوره متوسطه را در دبیرستان البرز به پایان رساند و آنگاه برای ادامه تحصیل وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و به دریافت لیسانس نائل آمد. وی شعر سرایی را از حدود ۱۲ سالگی آغاز کرد و پس از ورود به تهران نیز، در دوران دبیرستان، حرفه‌ای‌تر شعر می‌سرود. او در این زمان، بعضی از قطعات شعری خود را در مجله سخن منتشر کرد.وی در دهه سوم زندگی‌اش، به منظور تکمیل تحصیلات به اروپا عزیمت نمود. مدت ۵ سال در فرانسه و انگلستان به تحصیل و کسب دانش پرداخت و سرانجام با دفاع از پایان‌نامهٔ خود با عنوان «کشور هند و کامنولث» به دریافت درجهٔ دکتری حقوق بین‌الملل، از دانشکده حقوق دانشگاه سوربن فرانسه توفیق یافت. فعالیت‌های اسلامی ندوشن در دوران تحصیل در اروپا، بیشتر آشنایی با زبان فرانسه و شرکت در سخنرانی‌های دانشگاه سوربن بود و به جز چند داستان کوتاه و چند قطعه شعر و پایان‌نامه دکتری‌اش، چیز دیگری ننوشت.
فعالیت های فرهنگی
محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۳۴ ه.ش به ایران بازگشت و چند سال در سمت قاضی دادگستری مشغول به خدمت شد. وی پس از ترک خدمت در دادگستری، به تدریس حقوق و ادبیات در برخی دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های عالی از جمله: دانشگاه ملی، مدرسه عالی ادبیات، مدرسه عالی بازرگانی و مؤسسه علوم بانکی پرداخت. در سال ۱۳۴۸ ه.ش به دعوت فضل‌الله رضا (رئیس وقت دانشگاه تهران) به همکاری با دانشگاه تهران دعوت شد و براساس تألیفاتی که در زمینه ادبیات انتشار داده بود، جزو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران قرار گرفت و تدریس دروس «نقد ادبی و سخن سنجی»، «ادبیات تطبیقی»، «فردوسی و شاهنامه»، «شاهکارهای ادبیات جهان» را در دانشکده ادبیات، و تدریس «تاریخ تمدن و فرهنگ ایران» را در دانشکده حقوق برعهده گرفت. او سال ۱۳۵۹ ه.ش از دانشگاه تهران بازنشسته شد. آخرین فعالیت وی در ایران تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و در مقطع دکتری ادبیات، به تدریس «مکتب‌های ادبی جهان» اشتغال داشت.وی بیشتر اوقات خود را صرف در تحقیق آثار علمی و ادبی ایران و ترجمه آثار نویسندگان جهان کرده‌است. مقالات متعددی از وی در مجلات «پیام نو»، «مجله سخن»، «یغما»، «راهنمای کتاب» و «نگین» چاپ شده‌است. در یکی از همین مقالات به انتقاد از نظام آموزشی دانشگاه‌ها بعد از سال ۱۳۴۷ ه.ش پرداخت.
محمدعلی اسلامی ندوشن، برخی از آثار خود را با امضای مستعار «م. دیدهور» چاپ و منتشر ساخته‌است. کتاب «ابر زمانه و ابر زلف» وی در سال ۱۳۴۲ ه.ش به عنوان کتاب برگزیده سال از سوی انجمن کتاب انتخاب شد. اسلامی ندوشن در مدت ۷۰ سال بیش از ۷۰ کتاب و صدها مقاله در باب فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی به رشتهٔ تحریر درآورده‌است. تأسیس ایران‌سرای فردوسی و انتشار فصل‌نامهٔ هستی از اقدامات او در زمینهٔ اعتلای فرهنگ و ادب فارسی می‌باشد.
یادمان
در ۱۷ آبان ۱۳۹۹ ه.ش با حضور رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، شهردار منطقه ۶ و شخصیت‌هایی چون کامیار عابدی، فریدون مجلسی، علی غیاثی ندوشن و … خیابان شاهد سابق مابین خیابان قدس و وصال شیرازی به نام محمدعلی اسلامی ندوشن تغییر یافت و سردیس اسلامی ندوشن نیز در تقاطع این خیابان و خیابان وصال نصب شد.قبل از این نیز میدانی به نام اسلامی ندوشن در زادگاهش ندوشن به نام او شده بود. هم چنین شورای شهر یزد در سال 1399 ه.ش بلواری را در محله صفاییه حدفاصل بلوار شهید قندی و بلوار شهید دشتی به نام دکتر اسلامی ندوشن نامگذاری نمود.
آثار
در سوابق تألیفاتی مهم این استاد توانمند ادبیات، که بالغ بر ۵۰ کتاب و صدها مقاله در باب فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی است. می‌توان به موارد زیر تأکید کرد:تألیف
«گناه» (مجموعه. شعر)، بی‌جا: بی‌نا، ۱۳۲۹.«چشمه» (مجموعه شعر)، تهران: تابان، ۱۳۳۵.
«ایران را از یاد نبریم» (مجموعه مقالات)، تهران: مجله یغما، ۱۳۴۰.
«اَب‍رِ زمانه و اَب‍رِ زلف» (نمایشنامه)، تهران: راهنمای کتاب، ۱۳۴۲.
«به دن‍ب‍ال س‍ای‍ه ه‍م‍ای» (مجموعه مقالات)، تهران: یغما، ۱۳۴۴.
«ایران را از یاد نبریم» (مجموعه مقالات)، تهران: یغما، بی‌تا.
«افسانه و افسون» (داستان)، با نام مستعار م. دیدهور، تهران: جوانه، ۱۳۴۵.
«جام جهان‌بین» (مجموعه مقالات ادبی)، تهران: ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه ای‍ران‍م‍ه‍ر، ۱۳۴۶.
«زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸.
«داستان داستان‌ها: رستم و اسفندیار در شاهنامه»، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱.
«صفیر سیمرغ» (ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای س‍ف‍ر)، تهران: توس، ۱۳۵۲.
«دربارهٔ رستم و سهراب بنیاد شاهنامه»، تهران: یغما، ۱۳۵۳
«آواه‍ا و ای‍م‍اه‍ا» (مجموعه مقالات ادبی)، تهران: توس، ۱۳۵۴.
«فرهنگ و ش‍ب‍ه‌ف‍ره‍ن‍گ»، تهران: توس، ۱۳۵۴؛ ب‍خ‍ش اول کتاب منتشرشده در مجله یغما، ۱۳۴۹.
«در کشور شوراها: ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای س‍ف‍ر ات‍ح‍اد ج‍م‍اه‍ی‍ر ش‍وروی»، تهران: توس، ۱۳۵۴.
«درب‍اره آم‍وزش»، تهران: توس، ۱۳۵۶.
«پنجرههای بسته» (مجموعه چند داستان)، تهران: توس، ۱۳۵۷.
«گ‍ف‍ت‍ی‍م و ن‍گ‍ف‍ت‍ی‍م» (مجموعه مقالات)، بی‌جا، ۱۳۵۴؛ تهران: یزدان، ۱۳۶۲.
«نوشته‌های بی‌سرنوشت»، تهران: جاویدان، ۱۳۵۶.
«ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم»، تهران: توس، ۱۳۵۷.
«گ‍ف‍ت‍گ‍وه‍ا (مجموعه گ‍ف‍ت‌وش‍ن‍وده‍ا)»، تهران: توس، ۱۳۵۷.
«دی‍دن دگ‍رآم‍وز ش‍ن‍ی‍دن دگ‍رآم‍وز (گ‍زی‍ده ش‍ع‍ره‍ای محمد اق‍ب‍ال)»، انتخاب و مقدمه، تهران: امیرکبیر، ۱۳۵۷.
«کارنامه س‍ف‍ر چین»، تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۲.
«روزها: سرگذشت»، چهار جلد، تهران: یزدان، ۱۳۸۵–۱۳۶۳.
«م‍اج‍رای پ‍ای‍ان‌ن‍اپ‍ذی‍ر حافظ (نقد ادبی)»، تهران: یزدان، ۱۳۶۸.
«س‍خ‍ن‌ه‍ا را ب‍ش‍ن‍وی‍م» (مجموعه مقالات)، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۹.
«سرو س‍ای‍ه‌ف‍ک‍ن: دربارهٔ فردوسی و شاهنامه»، با خطاطی غلامحسین امیرخانی، تهران: انجمن خ‍وش‍ن‍وی‍س‍ان ایران، ۱۳۷۰.
«ایران، ل‍وکِ پ‍ی‍ر» ب‍ه‌ه‍م‍راه ت‍رج‍م‍هٔ نمایشنامه «ایرانیان» آس‍ی‍خ‍ل‍ی‍وس [آیسخولوس] (آشیل)، تألیف و ترجمه، تهران: پرواز، ۱۳۷۰.
«ن‍امهٔ ن‍ام‍ور: گ‍زی‍ده شاهنامه فردوسی»، انتخاب و ت‍وض‍ی‍ح، تهران: سخن، ۱۳۷۰.
«آوی‍زه س‍خ‍ن‌ه‍ا» (اف‍زوده به کتاب «س‍خ‍ن‌ه‍ا را ب‍ش‍ن‍وی‍م»)، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۱.
«آزادی مجسمه» (دربارهٔ ای‍الات م‍ت‍ح‍ده ام‍ری‍ک‍ا)، تهران: یزدان، ۱۳۷۳.
«م‍رزه‍ای ن‍اپ‍ی‍دا» (مجموعه مقالات)، تهران: یزدان، ۱۳۷۶.
«ایران و یونان در بستر باستان» (ایران، ل‍وکِ پ‍ی‍ر، «ایرانیان» از آی‍س‍خ‍ی‍ل‍وس، ایران و یونان به گ‍واه‍ی شاهنامه و ای‍ل‍ی‍ا)، تألیف و ترجمه، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۸.
«ایران چ‍ه ح‍رف‍ی برای گفتن دارد؟»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۸.
مثنوی معنوی، مولوی، مقدمه، با خطاطی علی سجادی، تهران: انجمن خ‍وش‍ن‍وی‍س‍ان ایران، ۱۳۷۹.
«ک‍ارن‍ام‍هٔ چ‍ه‍ل‌س‍ال‍ه: گ‍زی‍ده ن‍وش‍ت‍ه‌ه‍ا در زمینه اج‍ت‍م‍اع و فرهنگ از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۷۷»، تهران: یزدان، ۱۳۸۰.
«ه‍ش‍دار روزگ‍ار و چند مقاله دیگر»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۰.
«ن‍اردان‍ه‌ه‍ا: گ‍زی‍ده‌ای از رب‍اع‍ی‌ه‍ای فارسی»، مقدمه، انتخاب و ت‍وض‍ی‍ح، تهران: ن‍غ‍م‍ه زندگی، ۱۳۸۱.
«چهار س‍خ‍ن‍گ‍وی وج‍دان ایران (فردوسی، مولوی، س‍ع‍دی، حافظ)»، تهران: ق‍طره، ۱۳۸۱.
«ایران و جهان از ن‍گ‍اه شاهنامه»، مقدمه، ش‍رح و ت‍وض‍ی‍ح، تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۱.
«باران نه رگبار: گ‍زارش‍ی از چ‍ه‍ل و دو کتاب»، تهران: ن‍غ‍م‍ه زندگی، ۱۳۸۲.
«ت‍أم‍ل در حافظ: بررسی هفتادوهفت غ‍زل در ارتباط با تاریخ و فرهنگ ایران»، تهران: یزدان، ۱۳۸۲.
«ب‍ازت‍اب‌ه‍ا» (سفرنامه)، تهران: آرم‍ان، ۱۳۸۳.
«ی‍گ‍ان‍گ‍ی در چ‍ن‍دگ‍ان‍گ‍ی»، تهران: آرم‍ان، ۱۳۸۳.
«از رودکی تا بهار: دربارهٔ ب‍ی‍س‍ت‌ودو شاعر بزرگ ایران»، تهران: ن‍غ‍م‍ه زندگی، ۱۳۸۳.
«ک‍ل‍م‍ه‌ه‍ا» (کلمات قصار)، تهران: واژه‌آرا، ۱۳۸۷.
«بهار در پاییز: سفینه هفتادوهفت رباعی»، تهران: یزدان، ۱۳۸۸.
«راه و بی‌راه» (مجموعه مقالات)، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۸.
«دیروز، امروز، فردا» (مجموعه مقالات مجلهٔ هستی)، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۸.
«گفتن نتوانیم نگفتن نتوانیم»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۲.
«دیباچه‌ها: برگرفته از کتاب‌های دکتر محمدعلی اسلامی‌ندوشن» به اهتمام حسین مسرت، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۲.
«شهرزاد قصه‌گو»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۲.
«برگریزان» (مجموعه مقالات)، تهران: یزدان، ۱۳۹۴.
«سرو سخنگو: تک‌بیت‌هایی از چهار شاعر بزرگ ایران»، گزینش و مقدمه، تهران: یزدان، ۱۳۹۴.
«یاد یاران: نامه‌ها»، تهران: یزدان، ۱۳۹۴.
ترجمه
«ب‍ه‍ت‍ری‍ن اش‍ع‍ار ه‍ن‍ری لان‍گ‌ف‍ل‍و»، تهران: سخن، ۱۳۳۷.«ش‍ور زندگی: م‍اج‍رای زندگی ون‍س‍ان ون‍گ‍وگ ن‍ق‍اش ه‍ل‍ن‍دی» (عنوان چاپ اول: سوز زندگی)، ای‍روی‍ن‍گ اس‍ت‍ون، تهران: سخن، ۱۳۳۸.
«ملال پاریس و برگزیدهای از گلهای بدی»، شارل بودلر، تهران: ب‍ن‍گ‍اه ترجمه و ن‍ش‍ر کتاب، ۱۳۴۱.
«ع‍م‍ر خ‍ی‍ام»، هارولد لمب، تهران: امیرکبیر، ××۱۳.
«آنتونیوس و کلئوپاترا»، ویلیام شکسپیر، تهران: یزدان، ۱۳۶۳.
«پیروزی آینده دموکراسی»، توماس مان، ج‍ام‍ی، ۱۳۶۹.
در شعر نو دو مجموعه «گناه» و «چشمه»، در زمینه‌ی داستان نویسی، رمان «افسانه و افسون» و در داستان کوتاه «پنجرههای بسته» در قالب نمایش نامه نیز «ابرزمانه وابرزلف» را به رشته‌ی تحریر در آورده است. در حسب حال نویسی چهار جلد کتاب شیرین و جذاب «روزها» در سفرنامه نویسی کتاب‌های «صفیر سیمرغ»، «آزادی مجسمه»، «در کشور شوراها»، «کارنامه چین» را نوشته است. توجه به تاریخ و گذشته ایران که توجه نویسندگان برجسته معاصر را به خود جلب کرده، از جمله فعالیت‌های تاریخی اوست. کتاب «ایران و یونان در بستر باستان» حاصل این تتبع تاریخی است.
تألیفات بی نظیر او در زمینه شاهنامه، سند ملی ایرانیان را به خوبی به ما شناساند و مورد تمجید بسیاری از پژوهشگران قرار گرفت. مثل: زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. از سایر آثار این استاد ارجمند می‌توان به «نامه به فرزند»، «از رودکی تا بهار» (دو جلد)، «ایران و تنهایی‌اش»، «باران نه رگبار»، «تأمّل در حافظ»، «تحقیق در منظومه‌ی ویس و رامین گرگانی»، «ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم»، ترجمه و مؤخره «پیروزی آینده دموکراسی»، ترجمه «جهاد در اروپا»، ترجمه «آنتونیوس و کلئوپاترا»، ترجمه «ملال پاریس و برگزیدهای از گلهای بدی» و. . . . . اشاره کرد. اسلامی ندوشن افزون بر این تألیفات، فصلنامه‌ای نیز با عنوان «هستی» منتشر ساخت که در دو دوره، از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ ه.ش و همچنین از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ ه.ش فعالیت داشت.
منابع:
1. ویکی پدیا
2. دانشگاه تهران
